فکر تشکیل «انجمن آزادی اندیشه» در فروردین ۱۳۹۲ (آوریل ۲۰۱۳) با فراخوان آقایان محمدرضا نیکفر و حسن یوسفی اشکوری مطرح شد. از آغاز فراخوان تا تأسیس انجمن حدود صد و بیست تن از روشنفکران و پژوهشگران ایر انی مقیم در خارج از کشور داوطلبانه به عضویت انجمن در آمدند. شرط عضویت نیز پژوهشگری و دارای اثر از یک سو و دغدغه اجتماعی و آثار و افکار معطوف به تغییرات اجتماعی حول آرمان بلند دفاع از علوم انسانی در ایران و تحکیم و تقویت آن است. اهداف و ساز و کار اجرایی و نهادی انجمن در اساسنامه انجمن با دقت و تفصیل آمده است.
۱ – تشکیل هیئت‌مدیره «انجمن»
پس از چندی با رأی مستقیم یا تأیید اعضای انجمن هیئت مدیره موقت تشکیل شد تا مقدمات تحقق اهداف انجمن را فراهم آورد.
نخستین جلسه هیئت‌مدیره موقت (با شرکت آقایان آرش جودکی، رضا علیجانی، اسفندیار طبری، حسن یوسفی اشکوری، محمدرضا نیکفر، کاظم کردوانی) در تاریخ ۶ اکتبر ۲۰۱۳ برابر با ۱۴ مهر ۱۳۹۲ تشکیل شد. این هیئت‌مدیره بعداً تکمیل شد و در نهایت اعضای هیئت مدیره عبارت بودند از خانم ها: نیره توحیدی و صدیقه وسمقی و آقایان: آرش جودکی،اسفندیار طبری (که بعدها کناره گرفت)، رضا علیجانی، کاظم کردوانی، محمدرضا نیکفر، عطا هودشتیان، حسن یوسفی اشکوری. آقای جودکی مدتی دبیری هیئت‌مدیره را بر عهده داشت و پس از آن اشکوری این مسئولیت را بر عهده گرفت.
این هیئت در نخستین گام با صرف وقت فراوان اساسنامه موقت انجمن را تنظیم و تصویب کرد. در پی ارسال پیش نویس انجمن برای تمام اعضا برای همکاری و همفکری، پیش‌نهادهایی دریافت شد که بخش عمده آن‌ها در مواد اساسنامه گنجانده شد و چند مورد باقی ماند که به آینده موکول گردید تا اگر پیشنهاددهندگان همچنان بر نظرشان هستند در مجمع عمومی و هنگام تصویب نهایی اساسنامه پیشنهادهای خود را مطرح کنند. در جلسه هیئت‌مدیره موقت در تاریخ ۲۵ دسامبر ۲۰۱۳ اساسنامه موقت «انجمن» به تصویب نهایی رسید. هیئت‌مدیره موقت «انجمن» براساس ضرورت‌های کاری اغلب هر ماه یک تا دو جلسه داشته است. و هر از چندی با شورای سرپرستی نشریه نیز جلسه مشترک برگذار کرده است. همچنین قابل ذکر است که به دنبال اعلام رسمی تشکیل انجمن و انتشار شماره اول نشریه «آزادی اندیشه» که با استقبال روبه‌رو شد، اعضای هیئت‌مدیره در مصاحبه‌های مختلف با رادیوها و تلویزیون‌ها و سایت‌های برون‌مرزی، فلسفه وجودی تشکیل انجمن و چگونگی کارهای آن و … را تشریح کردند. همچنین به لطف یاری دوستان انجمن ایران‌شناسی و به‌خصوص آقای تورج اتابکی، هیئتی مرکب از هیئت‌مدیره انجمن و اعضای انجمن در مجمع دوسالانه انجمن ایران‌شناسی در وین (تابستان ۲۰۱۶) در یک پانل مخصوص خود شرکت کرد و در عین طرح دیدگاه‌های خود در باره علوم انسانی به معرفی «انجمن» و فعالیت‌های آن پرداختند.
۲ – ثبت رسمی «انجمن»
هیئت‌مدیره موفق شد با کمک چند تن از دوستان در شهر برلن، «انجمن آزادی اندیشه» را در دادگستری برلن به صورت رسمی به ثبت برساند که برای کارهای ما (از جمله امور مالی انجمن و افتتاح رسمی شماره بانکی) و فعالیت‌های بعدی انجمن و امکاناتی که می‌توانیم به دست بیاوریم، بسیار اهمیت داشت.
۳ – انتشار نشریه «انجمن»
در چارچوب اساسنامه، در گام نخست انتشار یک نشریه با عنوان «نشریه آزادی اندیشه» به عنوان قلب یا ارگان انجمن تصویب شد و با رأی مستقیم اعضای هیئت مدیره پنج نفر به عنوان شورای سرپرستی نشریه برگزیده شدند که عبارت‌اند از: توحیدی، جودکی، کردوانی، نیکفر، اشکوری. آقای کردوانی به عنوان سردبیر نشریه برگزیده شدند. قرار بود که نشریه مدتی به صورت نامنظم منتشر شود که البته تا کنون (به ویژه شماره سوم آن) طبق برنامه در نظر گرفته شده پیش نرفته است. دلیل اصلی این کاستی نیز دو چیز بوده، یکی عدم امکان مادی لازم (چرا که تمام امور نشریه تقریبا داوطلبانه و یا با حداقل هزینه انجام می شود) و دیگر عدم وفای به عهد برخی از همکاران قلمی در ارسال مقاله.
«آزادی اندیشه» تا کنون دو شماره منتشر شده است و شماره سوم آن، که متأسفانه انتشار آن دچار تأخیر طولانی شده، در راه است و به زودی منتشر خواهد شد. به رغم این بی نظمی و فواصل زیاد زمان انتشار شماره‌های آن، همان دو شماره نخست، در حد بسیار خوبی مورد استقبال اهل نظر در داخل خارج از کشور قرار گرفته به گونه ای که ما را در ادامه راه با تمام دشواری‌هایش دلگرم می کند. افزون بر بازنشر این نشریه از سوی سایت‌های مختلف ایرانی و علاقه‌مندان منفرد، چاپ و تکثیر چاپیِ این نشریه به دست برخی استادن دانشگاه‌ها و علاقه‌مندان پیشرفت علوم انسانی در ایران و همچنین ارجاع برخی رساله‌های دکترای دانشجویان ایرانی خارج کشور به مقاله‌های این نشریه نشان از موقعیت این نشریه دارد که در صورت تداوم آن می‌تواند در حد خود در پیشرفت بحث‌های علوم انسانی و اجتماعی سهمی بگیرد. امیدواریم در هیئت مدیره جدید، نشریه بیش از پیش به سامان شود و با نظم و برنامه‌ای معین ادامه پیدا کند. همچنین باید متذکر شویم که به لطف و یاری دوستان هیئت اجرایی «ایران آکادمیا» و از سوی این دوستان دو شماره اول نشریه به تعداد محدود به صورت چاپی تهیه شد و در «نمایشگاه کتاب بدون سانسور» در لندن (تابستان ۲۰۱۶) و کنفرانس دوسالانه انجمن ایران‌شناسی در وین (تابستان ۲۰۱۶) عرضه شد. و چند نسخه‌ای نیز به برخی مرکزهای ایران‌شناسی و کتاب‌خانه‌های خارج کشور فرستاده شد. کلیه مخارج چاپ و ارسال نشریه را خود دوستان هیئت‌اجرائیه «ایران آکادمیا» تقبل کرده‌اند که از کمک و همیاری این دوستان بسیار سپاسگزاریم.
۴ – سایت انجمن
از آنجا که تشخیص داده شد سایتی برای بازنشر نشریات مجازی انجمن و انتشار افکار و اندیشه‌های اعضای انجمن و دیگران ضروری و مفید است، «سایت انجمن آزادی اندیشه» طراحی شد که مدتی است رونمایی شده و در دسترس است که سردبیری آن با آقای امید منتظری است. آقای جودکی از سوی هیئت‌مدیره مسئولیت سایت را به عهده گرفته است. سایت نیز (باز به دلایلی از جمله ضعف امکانات مادی و معنوی و نوپا بودن) هنوز در حال شدن و تحول است و امیدواریم با هدایت هئیت‌مدیره جدید به سایتی فعال و پیشگام و پر ثمر تبدیل شود.
۵ – جلسه‌های مجازی ماهانه «انجمن»
از سال قبل تصویب شد که جلسه‌های مجازی ماهانه برگزار شود که در آن حول ایراد یک سخنرانی در موضوعات مهم گفتگویی بین سخنران و مخاطبان و یا حاضران با هم در بگیرد (و مسئولیت آن را آقای هودشتیان به عهده داشته است) اما باز به دلایل مختلف تا کنون این جلسه‌ها منظم برگرار نشده و فقط چهار جلسه انجام شده است که باز هم امیدواریم در تشکیلات جدید، منظم و مفیدتر ادامه پیدا کند.
۶ – خبرنامه داخلی «انجمن»
برای ارتباط بیشتر و مستقیم‌تر با اعضای انجمن قرار شده است که در پایان هر فصل یک خبرنامه داخلی تنظیم و در اختیار اعضا نهاده شود که تا کنون خبرنامه بهار و تابستان ۹۵ در اختیار دوستان قرار گرفته است.
۷ – گزارش مالی
در تصمیم نخست هیئت‌مدیره مبلغ حق عضویت سالانه اعضا، ۱۲۰ یورو برای آمریکا و ۱۵۰ دلار برای آمریکا در نظر گرفته شد اما، به پیش‌نهاد چند تن از اعضای انجمن که این مبلغ را زیاد ارزیابی کرده بودند، پس از چند نظرخواهی حق عضویت سالانه ۳۰ یورو برای اروپا و ۵۰ دلار برای آمریکا به تصویب هیئت‌مدیره رسید. البته قابل ذکر است که عده‌ای از اعضا به صورت داوطلبانه بیش از این مبلغ پرداخته‌اند و همچنین مبلغ ۳۰۰ یورو و ۵۰ دلار از سوی دوست‌داران بیرونی انجمن، کمک شده است.
کل دریافتی ما تا به امروز ۱۰۰۸ دلار و ۲۴۴۶،۲۳یورو است. که از این مبلغ، ۷۸۷ یورو تا به حال برای انتشار دو شماره نشریه (برای وجه مختصری که به دوستان صفحه‌آرای نشریه و تنظیم دیجیتالی آن پرداخت شده است) و مخارج ثبت انجمن خرج شده است. در نتیجه، امروز ۱۰۰۸دلار و ۱۶۵۹،۲۳ یورو در حساب‌های انجمن یا نزد هیئت‌مدیره موجود است.
۸ – تشکیل مجمع عمومی «انجمن»
طبق اساسنامه قرار بوده است که در پایان کار هیئت‌مدیره موقت یعنی در پایان سال ۲۰۱۵ مجمع عمومی تشکیل شود تا اساسنامه را تصویب و هئیت‌مدیر جدید را برای دو سال آینده انتخاب کند که به دلایلی از جمله عدم امکان عملی به موقع انجام نشد و هیئت مدیره موقت ناگزیر از اعضای انجمن خواست تا مأموریت آنان را برای یک سال دیگر تمدید کند که با آن موافقت شد. اکنون در آستانه پایان سال ۲۰۱۶ بسی خرسندیم که توانسته‌ایم به این تعهد خود جامه عمل بپوشانیم.
بیفزاییم که در اوایل ماه اکتبر با ارسال ایمیل از تمام اعضا خواسته شد تا پیشنهادهای خود را برای اصلاح اساسنامه تا تاریخ معین (پایان اکتبر) ارسال کنند اما تا کنون هیچ پیش‌نهادی دریافت نشده است.
کلام آخر
در پایان لازم می‌دانیم گله هیئت‌مدیره را به اطلاع اعضای محترم مجمع و اعضا برسانیم. در مقابل دوستان عزیزی که به انحای مختلف (مادی و معنوی) از همیاری دریغ نکرده و ما را در پیشبرد امور نشریه انجمن کمک کرده‌اند (که ضمن سپاس از ایشان امیدواریم این همیاری تداوم داشته باشد)، در طول این مدت که دوستان و نمایندگان شما در انجمن برای پیشرفت امور تلاش می‌کردند بسیاری از دوستان در حد انتظار و مؤثر همکاری نداشته و واکنش‌های مناسب و در خور توجه از خود نشان نداده‌اند و بی تردید این خود یکی از دلایل عدم تحقق تمام برنامه‌ها در حد مطلوب بوده و هست.
دوستان! هزار می ناخورده در دل تاک است! نگاهی به اساسنامه بیندازید. اهداف اساسی و عملی انجمن هنوز در حال تعلیق است. این دیگر به همت والای یکایک شما دوستان و همفکران بستگی دارد. یکی از عوامل زمینه‌ساز آزادی و رهایی مردم و به ویژه تقویت علوم انسانی در میهن ما تکاپوهای جدی‌تر روشنفکران و اندیشمندان ایرانی با هر گرایش فکری و عقیدتی و سیاسی است. پس از این فرصت به دست آمده نهایت فایده را ببریم و گامی فراپیش نهیم.
در پایان آرزو می‌کنیم که با تصویب برنامه برای دو سال آینده و انتخاب اعضای هیدت مدیره جدید بستر لازم برای تحقق تمام اهداف و آرمان‌های انجمن بیش از پیش فراهم شود.
* نخستین مجمع عمومی «انجمن آزادی اندیشه» ۱۳ نوامبر ۲۰۱۶ برابر با ۲۳ آبان ۱۳۹۵ برگزار شد.