پدیدارشناسی ۱۱ سپتامبر / محمدرضا نیکفر
/
این مقاله که اندکی پس از فاجعه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در آمریکا نوشته شده، تلاشی برای فهم مابعدالطبیعه موضوع است، موضوعی که کانون آن به فهم درنمیآید. مقاله ابتدا در نشریه "نگاه نو" شماره ۵۰ (آبان ۱۳۸۰) چاپ شده است.
مفهوم آزادی در گفتمان نائینی
/
در گفتمان نائینی، بسان ادبیات سایر آزادیخواهان مذهبی دوران مشروطه، واژه «آزادی» در مفهوم رهایی از یوغ استبداد بکار برده میشد. ولی مخالفان مشروطه، این آزادی را به معنای هرج و مرج و بی بندباری تحریف میکردند.
آزادی اندیشه و مسئله جهتیابی
/
تمرکز این مقاله در پیجویی معنای آزادی اندیشه بر روی بازگویی و تفسیر نوشتهای است از کانت با عنوان «جهتیابی در اندیشه به چه معناست؟». این نوشته راهنمایی است برای تفکیک مفهومی میان آزادی اندیشه و آزادی بیان.
دین و سیاست در اندیشه ادموند برک
/
برک پیوندی تنگاتنگ و دوسویه میان دین و سیاست برقرار میکند تا جایی که مدعی میشود که در ذهن مردمان بریتانیا کلیسا و دولت بدون یکدیگر معنایی ندارند. با اینهمه او از استقلال کلیسا در برابر دولت و از اقتدار تعیینکنندهی دولت در برابر کلیسا پشتیبانی میکند.
علوم اجتماعی و تحول آن در ایران
/
دراین نوشتار قصد داریم پیدایش وسیرتحول علوم اجتماعیِ درایران و کارکردآن را مورد تأمل و تعمق قرار بدهیم. ببینیم علوم اجتماعی، که درغرب از نیمه ی دوم قرن گذشته شکوفا شده وکاربردهای فراوان پیداکرده است در ایران درچه زمانی و چگونه مطرح شد.
دولت الهی، اسلام و مفهوم سیاسی جهان
/
ژامبه در این اثر میخواهد ارتباط و نسبت مثلث شیعی: باطنیگری عصر صفویه، حکمت عقلی و اشراقی فلاسفه وقت و نیز فقه و حقوق زعمای شریعت را نشان داده و با برجسته ساختن نقش ملاصدرا، تصویر تازهای از مفهوم فلسفی/عرفانی حاکمیت در اسلام ترسیم کند.
فارسی شکر است؛ داستانِ کشاکش و چرخشِ زبانی در عصرِ تجدّد
/
«دیباچه»یِ یکی بود و یکی نبود، در روزگارِ خود، یک مانیفستِ زبانی بود که اهلِ قلم را به سرکشی در برابرِ استبدادِ ادبی فرامیخواند. این مانیفست میگوید، «همان جوهرِ استبدادِ سیاسیِ ایرانی، که مشهورِ جهان است، در مادّهیِ ادبیات نیز دیده میشود.» و برایِ رهایی از استبدادِ ادبی چاره را روی آوردن به زبانِ سادهیِ گفتاری میداند.
فساد دانشگاهی در ایران
/
در نگاهی کلی، فساد در ایران شدید و فراگیر است. این واقعیت را نهتنها آمارهای بینالمللی تأیید میکند بلکه حتا از آنچه از درون نظام سیاسی به بیرون درز میکند نیز بهخوبی نمایان است. گاهبهگاه، طیِ ستیزهایی میان گروههای سیاسی، پرده از فسادهایی بسیار درشت کنار میرود.
روشنفکران لائیک در ایران معاصر
/
دهه ٦٠ روشنفکران لائیک در تلاش چیرگی بر فضای عمومی بودند امروز آنان خود را جزئی از این فضای احساس میکنند. با تامل در تاریخ تحولات حوزه روشنفکری در غرب و ایران ما شاهد پایان آرمانگراییهای انقلابی بوده و روشنفکرانی که برای خود رسالتی پیامبر گونه قائل بودند اکنون آفتاب اقبالشان در حال غروب کردن است.
وزارت علوم دولت روحانی و دورنمای مبهم علوم انسانی
/
آخرین مقاومتها در میان برنامه ریزان آموزش عالی در ایران برای حفظ استانداردها جهانی در طراحی و برنامه ریزی علوم انسانی به پایان رسیده است. و آموزش علوم انسانی در دانشگاههای ایران بیش از پیش بنیادی مذهبی و ایدئولوژیک و دولتی پیدا می کند.
رشته ادبیات و علوم انسانی محدودتر میشود
/
شاید برخی از فارغ التحصیلان علوم انسانی در مقاطعی در ایجاد موجهای اعتراضی در کشور تأثیرگذار بودهاند، اما نگاهی کوتاه به تاریخ اعتراضات در ایران نشان میدهد که کسانی که در حوزه علوم انسانی چه در آکادمی و چه خارج از آن فعال و مؤثر بودهاند عمدتاً از فارغالتحصیلان رشتههای غیر علوم انسانی بودهاند.
ظهور عرفان و افول علوم انسانی
/
این مقاله استدلال میکند که عمدتاً عرفان و تفکر صوفیانه برای تضعیف علوم انسانی در ایران مدرن به کار گرفته میشود، چنانکه در مورد احمد فردید، داریوش شایگان، احسان نراقی و بسیاری دیگر مصداق پیدا میکند.
ناسیونالیسم مدرن در برابر ناسیونالیسم شیعی
/
ناسیونالیسم مدرن، صلحطلب و اصلاحجو اساساً به نیت به حاشیه راندن همین ناسیونالیسم مذهبی شیعی خلق شده بود و همچون رقیبی برای آن عمل میکرد. همین امروز هم رقیب این گفتمان است.
پیوندها و تضادهای شیعهگری و ناسیونالیسم در ایران
/
فقها و علمای شیعه تاریخ منطقه را تحت تاریخ اسلام و جنگهای داخلی آن میخوانند، نه بر اساس تاریخ ایران و روند تشکیل و ماندگاری آن. به همین دلیل، شیعیگری در مواردی با ایرانگرایی و باستانگرایی ایرانی تضاد پیدا میکند.
یک رفرم دینی کامل؛ تاریخ اسلام مینگذاری شده است
/
راه حل مطئمنتر این است که یک رفرم دینی کامل در جوامع اسلامی ایجاد شود. در این رفرم لازم است به تعبیر اقبال لاهوری مسلمانان در کل دستگاه مسلمانیشان تجدید نظر کنند و مؤمنان «ناهمزمانی» را رها کرده و به «درزمانی» برسند.
مرگ تدریجی دانشگاه
/
در همین حین که استادها به مدیران بدل میشوند، دانشجویان نیز تبدیل به مشتری و مصرفکننده میشوند. دانشگاهها بهمنظور تأمین و حفاظت از مخارج و شهریهشان، یکییکی در تقلا و دستوپا زدن غیرمحترمانهای به جان هم میافتند. در دل این افتضاح، بیشتر از همه، این علوم انسانی است که له میشود.
جمهوری اسلامی، پروژهای برای پیوند ملت با امت
/
آنچه امروز بهدرستی «ملیگرایی شیعی» میخوانیم، پدیدهای نیست که به طور ناگهانی و از عدم ظهور کرده باشد، بلکه از ابتدا به گونهای بالفعل در تخیل سیاسی نظریهپردازان و بنیانگزاران اصلی اسلامگرایی شیعی از جمله خود آیت الله خمینی حضور داشت.
نسبت دین و سیاست؛ رالز در برابر اشمیت
/
پاسخهای میثم بادامچی به دو پرسش وبسایت آزادی اندیشه درباره رابطه اسلام و سیاست: صورتبندی اشمیتی و ضد لیبرال از امر سیاسی راه را بر پیوند میان مذهب و رادیکالیسم میگشاید، ولی صورتبندی رالزی و لیبرال این راه را میبندد.
چرا مذهب با رادیکالیسم پیوند میخورد؟
/
پاسخهای حسن فرشتیان به دو پرسش وبسایت آزادی اندیشه درباره رابطه اسلام و سیاست: پنهان شدن دین، تفاسیر و پروژههای دین را نیز پنهان میکند. «امر پنهانی» از نقد مصون میماند و زمینههای رادیکال شدن آن فراهم میشود.
گسستهای اجتماعی و ملی، چشم اسفندیارمنافع و امنیت ملی ایران
/
نخستین گسست در جامعه ما، گسست گفتمانی مفهومی «ملیت» است.
جمهوری حکومت اسلامی از بدو تولد خود این گسست را پایه گذاشت. این حکومت مشروعیت خود را تنها بر یک عنصرِ هویت تاریخی ایران بنا کرد و آن هم مذهب بود.
پیکرِ زن ایرانی در فرهنگِ اسید پاشی
/
در جامعه ما سرکوب افکار و احساسات و واپس راندن آن به ناخودآگاه جمعی ایرانی، از ضایعات تروماتیک تابو ساخته است؛ تابوهایی که همه ی ما تحت تاثیرات روانی آن زندگی کرده و نفس می کشیم.
۱۰ نکته درباره دموکراسی
/
دموکراسی همیشه رادیکال است. دموکراسی همیشه به گفته رانسیر برهم زننده نظم و ساختارهای شکل گرفته بسته سیاسی و اجتماعی است. دموکراسی رادیکال دموکراسیِ تبلور یافته در همه عرصه های زندگی است.
امتناع نظری و عملی علم دینی
/
علم ماهیتاً و موضوعاً دینیشدنی نیست مگر به اعتبار ثانوی. همان گونه که دین هم ماهیتاً و موضوعاً علمیشدنی نیست مگر به اعتبار ثانوی. زیرا که علم و دین دو موضوع متفاوتاند و متمایز و هریک کارکرد ذاتی خاصی دارند.
روشنفکری دینی و مسئله شرّ
/
محمدرضا نیکفر − در این نوشته درباره موضع دین در قبال مسئله شر بحث میشود و در مورد اسلام از آمیختگی آن با شرارت سخن میرود.
آزادگی از دیدگاه رازی: خرد در ستیز با پیامبری و دین
/
رازی تنها کسی است که در درازنای تاریخ فرهنگی ما بر پایهی گمانهی برابری هوش، و نه تنها خرد، سروری پیامبران و امامان را به پرسش کشیده است. چنین انگارهای میتواند امروز چشمانداز دیگری در برابر اندیشهی سیاسی بگشاید.
زبانِ تجدّد
/
پیدایش و گسترشِ نهادهایِ مدرن، وامگیریِ معنا از راهِ ترجمه یا وامگیریِ واژه، بهویژه از زبانِ فرانسه، راهي ناگزیر برایِ گشودنِ زبانِ فارسی به رویِ جهانِ مدرن و زبانِ آن بود. این زبان اگرچه ناماش هنوز فارسی بود، در حقیقت، زبانِ دورگهاي بود.
کتابخوان بودن یا نبودن؛ مساله این است: تحلیل علمی یا تخیلی؟
/
مساله کتاب و خواندن و خریدن آن بدون توجه به منطق اقتصاد نشر نه قابل طرح است و نه قابل حل. حتی مشکل هم درست تشخیص داده نمیشود و چه بسا دنبال حل مشکلی هستیم که مشکل نیست.